Συνεχίζοντας, το σύνολο των δημοσίων και ιδιωτικών χρεών σήμερα είναι τόσο υψηλό, ώστε δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν μόνο με την αύξηση του πραγματικού ρυθμού ανάπτυξης – η οποία, ακριβώς λόγω αυτών των χρεών, δεν είναι πλέον εφικτή, όπως φαίνεται και από το προηγούμενο γράφημα.
Βέβαια ορισμένοι θεωρούν πως είναι δυνατόν να επιτευχθεί το αντίθετο – χρησιμοποιώντας συνήθως το παράδειγμα της Μ. Βρετανίας, η οποία «εξήλθε» από το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο με δημόσιο χρέος της τάξης του 240% του ΑΕΠ της, καταφέρνοντας να το μειώσει στο 50% το 1970. Η χώρα μπόρεσε όμως να το πετύχει, επειδή για 25 ολόκληρα χρόνια παρουσίασε μία ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ της κατά 8% ετήσια – περίπου 3% σε πραγματικά μεγέθη (αφαιρουμένου του πληθωρισμού), λόγω της δημογραφικής της εξέλιξης, καθώς επίσης της συνεχώς αυξανόμενης παραγωγικότητας της.
Ουσιαστικά κατάφερε να ελέγξει τόσο «στενά» το χρηματοπιστωτικό της σύστημα, ώστε να επιτυγχάνει έναν ετήσιο πληθωρισμό της τάξης του 5%, με βασικά επιτόκια που κυμαίνονταν μεταξύ 3% και 4% – με αποτέλεσμα να μειωθούν πληθωριστικά τα χρέη της. Τα υπόλοιπα κράτη τώρα, τα οποία εξήλθαν με μεγάλα χρέη από το 2ο παγκόσμιο πόλεμο, κατάφεραν να επιλύσουν τα προβλήματα τους είτε με τη βοήθεια του υπερπληθωρισμού, είτε με διαγραφές, οι οποίες τους επιτράπηκαν από τους δανειστές τους (όπως η Γερμανία), είτε με τη χρηματοπιστωτική καταστολή (άρθρο).
Σήμερα όμως, οι ώριμες δυτικές οικονομίες έχουν ένα τόσο υψηλό τεχνολογικό και λοιπό επίπεδο, το οποίο δεν επιτρέπει πραγματική ανάπτυξη μεγαλύτερη του 2% – με αποτέλεσμα να μην μπορεί να καταπολεμηθεί η κρίση με το συγκεκριμένο τρόπο. Πόσο μάλλον όταν οι κίνδυνοι να «εκτροχιαστούν» από το «παράδοξο του Minsky» είναι πλέον τεράστιοι.
Επομένως, οι λύσεις που έχουν στη διάθεση τους είναι είτε οι μαζικές διαγραφές χρεών, όπου ακολουθούν ευρείες αναδιαρθρώσεις (για παράδειγμα, υποχρεώσεις που μέχρι σήμερα είναι 100 να περιορίζονται στο 60, με ονομαστική ή με πραγματική διαγραφή – επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής με χαμηλότερα επιτόκια), είτε ο μονεταρισμός των χρεών.
.
Η διαδικασία του μονεταρισμού των χρεών
Σε γενικές γραμμές αντικαθιστά ένα κράτος τα ομόλογα του, τα οποία ανήκουν στην κεντρική του τράπεζα, με μία νέα μορφή χρεών – τα οποία δεν λήγουν ποτέ, ενώ δεν επιβαρύνονται καθόλου με τόκο. Στο παράδειγμα της Ιαπωνίας, το δημόσιο χρέος της οποίας πλησιάζει στο 250% του ΑΕΠ της, εάν ενεργούσε κανείς με το συγκεκριμένο τρόπο, η κεντρική της τράπεζα θα διατηρούσε το ενεργητικό της ως έχει, αλλά δεν θα εξοφλούσε ποτέ τα χρέη της, ενώ δεν θα τα πλήρωνε καθόλου τόκους – θα παρέμεναν λοιπόν τα χρέη της παγωμένα στον Ισολογισμό της.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε εδώ ότι, τα χάρτινα χρήματα είναι μία «αέναη», μη ληξιπρόθεσμη μορφή κρατικών χρεών – με την έννοια πως όταν τα δημόσια χρέη δεν έχουν ημερομηνία λήξης και δεν επιβαρύνονται με τόκους, τότε μετατρέπονται σε χρήματα, οπότε αναφερόμαστε σε «μονεταρισμό των χρεών».
Θα μπορούσε λοιπόν η συγκεκριμένη διαδικασία να θεωρηθεί «πανάκεια» – εάν δεν είχε ορισμένα μειονεκτήματα. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, κατά τον εμφύλιο πόλεμο, πλήρωσε ένα μεγάλο μέρος των πολεμικών δαπανών της με την εκτύπωση χαρτονομισμάτων – με αποτέλεσμα να προκληθεί σημαντικός πληθωρισμός, ο οποίος όμως δεν εξελίχθηκε σε έναν καταστροφικό υπερπληθωρισμό. Αυτή ήταν η βασική αιτία, λόγω της οποίας ακολούθησε η μεγάλη και γρήγορη ανάπτυξη της οικονομίας των Βορείων Πολιτειών, κατά τη διάρκεια του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου.
Την ίδια χρονική περίοδο είχαν κάνει το ίδιο και οι συνασπισμένες Πολιτείες του Νότου – σε μία κατά πολύ μεγαλύτερη έκταση όμως, με αποτέλεσμα να εκτοξευθεί ο πληθωρισμός στο 100%, καταστρέφοντας την οικονομία τους.
Με απλά λόγια, ο «μονεταρισμός» δημιουργεί ονομαστική ζήτηση, η οποία δεν είναι εις βάρος του κράτους – αρκεί να διατηρηθεί σε ελεγχόμενα επίπεδα. Ακόμη και ο M. Friedman δε είχε γράψει το 1948 ότι, είναι λογικό να «παράγει» η κυβέρνηση κάθε χρόνο ένα μικρό έλλειμμα, της τάξης του 1-2%, το οποίο να πληρώνεται με «κεντρικά χρήματα» – πως είναι καλύτερο δηλαδή να χρηματοδοτεί το μικρό αυτό έλλειμμα τυπώνοντας χρήματα, αντί να δανείζεται με τόκο και με υποχρέωση εξόφλησης.
Συνεχίζοντας, ένα από τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα μονεταρισμού των χρεών στην ανθρώπινη ιστορία είναι αυτό της Ιαπωνίας, μεταξύ των ετών 1931 και 1936 – όπου ο τότε υπουργός οικονομικών της χώρας χρησιμοποίησε τα χρηματοδοτούμενα από την κεντρική του τράπεζα χρήματα, για να οδηγήσει τη χώρα του στην έξοδο από την ύφεση. Οι προσπάθειες του δε στέφθηκαν με επιτυχία, αφού η Ιαπωνία κατάφερε να επιστρέψει σε πορεία ανάπτυξης μετά τη Μεγάλη Ύφεση πολύ πιο γρήγορα, συγκριτικά με τις περισσότερες άλλες χώρες.
Σήμερα, τα χρηματοδοτούμενα με τυπωμένα χρήματα κρατικά ελλείμματα, θεωρούνται απαγορευμένος καρπός – «ταμπού». Αυτό οφείλεται στο ότι επικρατεί ο φόβος, σύμφωνα με τον οποίο εάν αρχίσει κανείς να το κάνει, θα συνεχίσει με διαρκώς υψηλότερα ποσά – οπότε θα προκαλούταν υπερπληθωρισμός, όπως συνέβη με τη δημοκρατία της Βαϊμάρης.
Ουσιαστικά πρόκειται για ένα φάρμακο, το οποίο θεραπεύει την οικονομική ασθένεια (ύφεση, υπερχρέωση), εάν χρησιμοποιηθεί σε μικρές ποσότητες – είναι όμως θανατηφόρο σε μεγάλες. Ακριβώς για το λόγο αυτό, παρά το ότι όλοι γνωρίζουν (η Γερμανία επίσης) ότι, τεχνητά είναι εφικτός ο μονεταρισμός του χρέους, ενώ θα βοηθούσε σίγουρα στην επίλυση της κρίσης χρέους, θεωρούν πως είναι ένα τόσο επικίνδυνο φάρμακο, ώστε είναι καλύτερα να μην επιδιωχθεί καθόλου η χρήση του.
Όμως, το να επιτρέπει κανείς σε μία θανατηφόρα αρρώστια να εξελίσσεται, επιβραδύνοντας απλά το μοιραίο, επειδή φοβάται το ισχυρό φάρμακο που πιθανότατα θα την θεραπεύσει, δεν είναι καθόλου λογικό – πόσο μάλλον όταν το πρόβλημα δεν είναι άλλο, από την ελεγχόμενη δόση του φαρμάκου, η οποία είναι εφικτή με τα «εργαλεία» που διαθέτουμε σήμερα. Άλλωστε την εφαρμόζει ήδη με επιτυχία η Μ. Βρετανία, παρά το τεράστιο συνολικό χρέος της – έχοντας καταπολεμήσει την ανεργία και επιτυγχάνοντας βιώσιμη ανάπτυξη, παρά τις αναπόφευκτες παρενέργειες (φούσκα ακινήτων).
.
Το ιαπωνικό πείραμα σήμερα
Η Ιαπωνία προσπαθεί σήμερα να λύσει το πρόβλημα της μονεταριστικά, είτε το θέλει είτε όχι – αφού είναι αδύνατον να εξοφλήσει ποτέ τα τεράστια χρέη που έχει συσσωρεύσει, μετά από τόσα χρόνια αποπληθωρισμού. Στο γράφημα που ακολουθεί φαίνονται τα συνολικά χρέη ορισμένων χωρών το 2010, χωρίς τον τραπεζικό τομέα, ανά κατηγορία (κράτος, επιχειρήσεις και νοικοκυριά – πηγή: BIS).
.
.
Συνεχίστε στη 3η σελίδα (…)
