Η Τρόικα, η δραχμή και το ευρώ (β)

Συνεχίζοντας στο βασικό θέμα μας, εάν οι τράπεζες δάνειζαν τόσα χρήματα, όσες οι καταθέσεις των αποταμιευτών τους, δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί η οικονομία, από μακροοικονομική συνολική σκοπιά – γεγονός που συνέβαινε στην Ελλάδα, λίγο πριν ξεσπάσει η κρίση, όταν οι καταθέσεις των Ελλήνων ήταν της τάξης των 240 δις € και τα δάνεια των τραπεζών σε κάπως υψηλότερα επίπεδα (στο τέλος του 2010, οι καταθέσεις στις ελληνικές τράπεζες είχαν διαμορφωθεί στα 208,9 δις €, ενώ οι χορηγήσεις στα 257,7 δις € – πηγή).

Η αιτία είναι το ότι, οι καταθέσεις αποτελούν ουσιαστικά ένα εισόδημα, το οποίοι δεν δαπανάται – δεν καταναλώνεται δηλαδή στην αγορά και δεν αυξάνει τη ζήτηση. Η απώλεια λοιπόν της ζήτησης, η οποία σε κάποιον τομέα της οικονομίας περιορίζει την χρησιμοποίηση της υφισταμένης παραγωγικής δυναμικότητας, θα πρέπει να αντισταθμισθεί με κάποιον άλλο τρόπο – γνωρίζοντας επί πλέον πως σε μία οικονομία, οι δαπάνες του ενός είναι τα έσοδα του άλλου.

Ας μην ξεχνάμε ότι, τα εισοδήματα, τα οποία αποταμιεύονται στις τράπεζες, προέρχονται από την παροχή εργασίας – από την παραγωγή δηλαδή προϊόντων, για τα οποία όμως μειώνεται η ζήτηση, κατά το ποσόν της αποταμίευσης. Εάν λοιπόν δεν αντισταθμισθεί η απώλεια, η μειωμένη εκ των αποταμιεύσεων ζήτηση περιορίζει το ρυθμό ανάπτυξης, αυξάνει την ανεργία κοκ.

Με ένα απλό παράδειγμα, δεν ράβονται 100 φουστάνια, επειδή δεν μπορούν να πουληθούν, αλλά 80 – οπότε μειώνεται ο τζίρος στην αγορά (άρα το ΑΕΠ), στο ύψος του ποσού που αποταμιεύθηκε (κόστος των 20 φουστανιών), ενώ απολύονται εκείνοι οι εργαζόμενοι, οι οποίοι έραβαν τα 20 φουστάνια. Η πορεία της ανεργίας στην Ελλάδα, παρά τη μείωση των αμοιβών των εργαζομένων ή, καλύτερα, λόγω της μείωσης των αμοιβών, καθώς επίσης του περιορισμού της ζήτησης που προκάλεσε, μεταξύ άλλων, η πιστωτική συρρίκνωση, είναι χαρακτηριστική:

.

.

Εάν τώρα αντικατασταθούν εξ ολοκλήρου οι αποταμιεύσεις με την παροχή δανείων, τότε η ζήτηση παραμένει ως έχει – οπότε παράγονται τα ίδια προϊόντα, γίνονται οι ίδιες επενδύσεις, ενώ απαιτούνται οι ίδιες θέσεις εργασίας. Αυτό σημαίνει όμως ότι δεν δημιουργείται ανάπτυξη, δεν γίνονται νέες επενδύσεις και η ανεργία κινείται στα ίδια επίπεδα  – αφού η ζήτηση παραμένει σταθερή, επειδή συμπληρώθηκε «επακριβώς» η απώλεια των χρημάτων που αποταμιεύονται, με δάνεια στο ίδιο ύψος.

Αυτό ισχύει βέβαια στην θεωρητική περίπτωση όπου, οι τράπεζες δανείζουν ποσά ανάλογα με τις καταθέσεις που έχουν – με επιτόκια υψηλότερα αυτών που προσφέρουν στους καταθέτες. Με τον τρόπο αυτό καλύπτουν τουλάχιστον τα έξοδα λειτουργίας τους, χωρίς να ζημιώνονται από τους τόκους που προσφέρουν – υπό την προϋπόθεση φυσικά ότι, δεν χάνουν τα δάνεια που παρέχουν.

Όταν όμως αδυνατούν να εισπράξουν τα δάνεια που παρέχουν, επειδή κάποιοι πελάτες τους χρεοκοπούν, μειώνεται (καίγεται) ουσιαστικά το ποσόν των χρημάτων που κυκλοφορεί – με αποτέλεσμα να μειώνεται η κατανάλωση, η ζήτηση κοκ., οπότε περιορίζεται ο ρυθμός ανάπτυξης.

Συμπερασματικά λοιπόν, εάν οι τράπεζες δάνειζαν μόνο τις καταθέσεις των αποταμιευτών, στην καλύτερη περίπτωση (εάν δεν υπήρχαν κόκκινα δάνεια), ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας θα ήταν μηδενικός – στη χειρότερη θα γινόταν αρνητικός, κατά το ποσόν των χαμένων δανείων.

Στο σημείο αυτό, εάν κατανοήσουμε ότι, οι καταθέσεις των Ελλήνων παραμένουν σήμερα στα επίπεδα των 240 δις € από την πλευρά της απώλειας ζήτησης (άσχετα από το ότι τα 80 δις € έχουν κατατεθεί σε τράπεζες του εξωτερικού), ενώ οι χορηγήσεις δεν ξεπερνούν πλέον τα 220 δις € από περίπου 260 δις € το 2010, η διαφορά των 40 δις € έχει μειώσει ανάλογα τη ζήτηση – με αποτέλεσμα να εξηγείται, από την συγκεκριμένη οπτική γωνία, η πτώση του ΑΕΠ από 230 δις € προηγουμένως, στα 190 δις € σήμερα (αριθμοί κατά προσέγγιση).

Εάν αφαιρέσουμε δε τα χαμένα χρήματα από τα δάνεια που έχουν δώσει οι τράπεζες, τα οποία κάποια στιγμή θα πάψουν να θεωρούνται ως απλές επισφάλειες, θα συνειδητοποιήσουμε πως βρισκόμαστε ακόμη στα μέσα του δρόμου – πως η ύφεση δηλαδή δεν έχει ακόμη εμφανισθεί σε ολόκληρη την έκταση της. Αυτό παρατηρείται ήδη στην Ισπανία, οι τράπεζες της οποίας «συνελήφθηκαν» να παραποιούν τους ισολογισμούς τους, όσον αφορά τα επισφαλή δάνεια – με στόχο να εμφανίζουν πολύ μικρότερες ζημίες, από τις πραγματικές.

.

Η ΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ

Σύμφωνα τώρα με τους μονεταριστές, τα δάνεια που υπερβαίνουν τις καταθέσεις αυξάνουν την ονομαστική ζήτηση και όχι την πραγματική – με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι τιμές των προϊόντων και να προκαλείται μία «πληθωριστική ανάπτυξη», με την πραγματική να παραμένει ως έχει.

Κάτι τέτοιο θα μπορούσε βέβαια να συμβεί, εάν η παραγωγική δυναμικότητα μίας οικονομίας ήταν στα όρια της – οπότε οι παραγωγοί προϊόντων θα προτιμούσαν να αυξήσουν τις τιμές, παρά να προβούν σε νέες επενδύσεις, έως ότου τουλάχιστον βεβαιώνονταν πως η ζήτηση θα συνεχίσει να αυξάνεται.

Στις σημερινές συνθήκες όμως, καμία επιχείρηση σε καμία χώρα δεν έχει εξαντλήσει την παραγωγική της δυναμικότητα – αντίθετα, στους περισσότερους κλάδους επικρατεί ακριβώς το αντίθετο Επομένως, οι βιομηχανίες θα προτιμούσαν να αυξήσουν την προσφορά, παρά τις τιμές των προϊόντων τους.

Σαν αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας, της αύξησης της προσφοράς δηλαδή, παράγονται περισσότερα προϊόντα – άρα αυξάνεται το ΑΕΠ, λόγω της ζήτησης που δημιουργείται από εκείνο το μέρος των δανείων, το οποίο υπερβαίνει τις καταθέσεις. Η μέσω των δανείων αυξημένη ζήτηση λοιπόν λειτουργεί θετικά, όσον αφορά το ρυθμό ανάπτυξης, οπότε δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας κοκ.

Ακόμη όμως και αν δεχόταν κανείς ότι, η ζήτηση που προκαλεί ο δανεισμός θα είχε σαν αποτέλεσμα να αυξήσουν οι παραγωγοί τις τιμές και όχι την προσφορά προϊόντων, το τελικό αποτέλεσμα δεν θα ήταν αρνητικό – επειδή οι αυξημένες τιμές σημαίνουν συνήθως αδυναμία κάλυψης της μεγαλύτερης ζήτησης, οπότε γίνονται νέες επενδύσεις, με ευεργετικά επακόλουθα για μία οικονομία.

Στο σημείο αυτό κατανοεί κανείς την τεράστια σημασία του χρηματοπιστωτικού τομέα, όσον αφορά την πραγματική οικονομία – με την έννοια ότι, η βασική «αρμοδιότητα» των τραπεζών είναι ο έλεγχος των σχεδιαζόμενων μελλοντικών επενδύσεων εκ μέρους των ιδιωτών. Φυσικά όσον αφορά τη δυνατότητα κερδοφορίας και τα ρίσκα τους, έτσι ώστε να αποφασίζουν πότε είναι σωστός ο δανεισμός – ελαχιστοποιώντας την απώλεια των δανείων και των τόκων τους. Η πορεία των επενδύσεων πάντως στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, όπως φαίνεται από τον Πίνακα Ι,  είναι χαρακτηριστική του που οδηγήθηκε:

 .

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Εξέλιξη των επενδύσεων στην Ελλάδα

Έτη	2007	2008	2009	2010	2011	2012
Επενδύσεις	26,72	24,01	18,57	17,54	16,11	13,59

Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα

Πίνακας: Β. Βιλιάρδος

 .

Σε σχέση τώρα με τους καταναλωτές, αν και είμαστε της άποψης ότι, ποτέ δεν πρέπει να δανείζεται κανείς για καταναλωτικούς, αλλά μόνο για επενδυτικούς σκοπούς, οι τράπεζες είναι υποχρεωμένες να ελέγχουν εάν ο οφειλέτης έχει τη δυνατότητα επιστροφής των ποσών που ζητάει να του δανείσουν. Προφανώς σε εποχές ύφεσης και αποπληθωρισμού, όπως η σημερινή στην Ελλάδα, οι τράπεζες αξιολογούν αρνητικά τους δανειολήπτες – περιορίζοντας συνεχώς τα δάνεια τους και επιδεινώνοντας τις προοπτικές της χώρας.

Ολοκληρώνοντας, όταν οι τράπεζες κάνουν σωστά τη δουλειά τους, τότε δεν χάνονται δυσανάλογα ποσά, γίνονται σωστές επενδύσεις, αυξάνεται η ζήτηση, περιορίζεται η ανεργία και εξασφαλίζεται η ανάπτυξη – οπότε, τα χρήματα που δημιουργούνται από το πουθενά, υπερβαίνοντας τις καταθέσεις, εκπληρώνουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το ρόλο τους: την αύξηση του βιοτικού επιπέδου ολόκληρης της χώρας.

Προφανώς αυτό δεν συμβαίνει με τα χρήματα που δημιουργούνται από το πουθενά και πηγαίνουν στο πουθενά – όπως διαπιστώνεται από τις ανεύθυνες κερδοσκοπικές επενδύσεις των τραπεζών, στις χρηματιστηριακές φούσκες.