“Όπως αποδείχθηκε, ολόκληρο το πρόγραμμα της «θεραπείας» που επιβλήθηκε στην Αργεντινή στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οδηγώντας την στη χρεοκοπία, δεν ήταν της Παγκόσμιας Τράπεζας ή του ΔΝΤ. Είχε εκπονηθεί κρυφά από την J.P. Morgan και τη Citibank, τους δύο μεγαλύτερους πιστωτές της Αργεντινής” (Α.Ο. Γκαόνα).
Υπενθυμίζοντας απλά ότι, δύο από τους μεγαλύτερους πιστωτές της χώρας μας είναι η Γερμανία και η Γαλλία, είναι εμφανές πως, τόσο η ανάπτυξη της δύσης τις τελευταίες δεκαετίες, όσο και η υπερχρέωση της (ειδικά των Η.Π.Α. και της Μ. Βρετανίας), στηρίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στο τραπεζικό σύστημα – το οποίο, σε «συνεργασία» με τον εκάστοτε κρατικό μηχανισμό, εξελίχθηκε ραγδαία. Ειδικά όσον αφορά αρκετές από τις χώρες της Ευρωζώνης, οι τράπεζες αγόραζαν ομόλογα του δημοσίου, τα τοποθετούσαν ως εγγύηση στην ΕΚΤ, δανείζονταν με χαμηλά επιτόκια και διοχέτευαν τα νέα χρήματα στην αγορά – αυξάνοντας την κατανάλωση και, μέσω αυτής, «έκρυθμα» το ΑΕΠ.
Στα πλαίσια αυτά οι πολιτικοί «συνηγορούσαν», αφού τα νέα χρήματα είχαν σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη των Οικονομιών των κρατών τους, η οποία συντελούσε αφενός μεν στην παραμονή τους στην εξουσία, αφετέρου στη χρηματοδότηση του πανάκριβου «κομματικού μηχανισμού» τους (αν και ουσιαστικά επρόκειτο για μία θανατηφόρα «διόγκωση», η οποία κατάστρεψε τον παραγωγικό ιστό αρκετών χωρών).
Συνεχίζοντας, η έντονη πιστωτική επέκταση των εμπορικών τραπεζών, η δημιουργία δηλαδή νέων χρημάτων από το πουθενά, ήταν το αποτέλεσμα της έγκρισης δανείων – αρκετές φορές «χαμηλής εξασφάλισης» (subprimes), όπως για παράδειγμα συνέβη στις Η.Π.Α., στην Ιρλανδία, στην Ισπανία κλπ. Μετά το δανεισμό των επιχειρήσεων, ακολούθησαν τα καταναλωτικά, οι πιστωτικές κάρτες και τα υπόλοιπα δάνεια σε ιδιώτες – κυρίως τα στεγαστικά, τα οποία αφενός μεν αύξαναν σημαντικά το ενεργητικό των τραπεζών, αφετέρου δε λειτουργούσαν ως εγγυήσεις για την παροχή δανείων εκ μέρους της ΕΚΤ.
Φυσικά, οι εμπορικές τράπεζες «παραβίαζαν» συστηματικά τις οδηγίες των κεντρικών τραπεζών τους – είτε «υπερεκτιμώντας» την αξία των ακινήτων, είτε «πλαστογραφώντας» την πιστοληπτική ικανότητα των πελατών τους, είτε επιμηκύνοντας έντεχνα το χρόνο αποπληρωμής των δανείων, είτε μηδενίζοντας τα έξοδα τους (πολλές φορές πλήρωναν οι ίδιες το κόστος προσημείωσης), είτε προσφέροντας «προμήθειες» σε αυτούς, οι οποίοι «προωθούσαν» την πώληση ακινήτων με στεγαστικά δάνεια (τεχνικές εταιρείες, μηχανικούς, μεσίτες κλπ.).
Στη συνέχεια, όταν η «στεγαστική αγορά» έφτασε στα όρια της, με το μεγαλύτερο μέρος των ακινήτων προσημειωμένο και δανεισμένο, αρκετές ευρωπαϊκές τράπεζες ακολούθησαν το παράδειγμα των αμερικανικών «συναδέλφων» τους. Άρχισαν λοιπόν να «τιτλοποιούν» τα πάσης φύσεως δάνεια τους, να συσκευάζουν δηλαδή πολλά μαζί σε ένα «προϊόν» (όπως τα γνωστά μας CDO’s) και να τα προσφέρουν σε «επενδυτές», στο Λονδίνο ή αλλού – όπου η επίτευξη «ορθολογικών» επιτοκίων απαιτούσε, αφενός μεν ισχυρή κεφαλαιακή επάρκεια εκ μέρους τους, αφετέρου δε υψηλή βαθμολογία από τις τρεις αδελφές (εταιρείες αξιολόγησης).
Όταν όμως ξέσπασε η χρηματοπιστωτική κρίση, μετά την, μάλλον σκόπιμη, κατάρρευση της Lehman Brothers (η μεγαλύτερη ληστεία όλων των εποχών), η διατραπεζική αγορά σταμάτησε να λειτουργεί (άρθρο μας), τα επιτόκια της αυξήθηκαν σε μεγάλο βαθμό και η ρευστότητα των τραπεζών άρχισε να μειώνεται (πιστωτική παγίδα). Έτσι λοιπόν, αρκετές τράπεζες αναγκάσθηκαν να σταματήσουν απότομα την παροχή δανείων (άρνηση χορηγήσεων), επειδή ήταν πια ασύμφορα. Παράλληλα, «υποχρεώθηκαν» να επέμβουν δραστικά στο σύστημα της κεφαλαιακής τους επάρκειας, «εξυγιαίνοντας» το με τη βοήθεια της δημιουργικής λογιστικής – μεταφέροντας κατά κάποιον τρόπο ποσά από τις χορηγήσεις, στις καταθέσεις ή στα Ίδια Κεφάλαια τους. Ο ανατροφοδοτούμενος καθοδικός σπειροειδής κύκλος είχε τεθεί πλέον σε λειτουργία, αφού η πραγματική αγορά, λόγω της έλλειψης πιστώσεων, άρχισε να συρρικνώνεται – οδηγώντας τις Οικονομίες ορισμένων χωρών στην ύφεση, τους εργαζομένους μαζικά στην ανεργία και τις τράπεζες σε απόγνωση.
Ολοκληρώνοντας, η κατάσταση αυτή θα είχε οδηγήσει πολλές από τις τράπεζες στη χρεοκοπία, αφού τα ελλειμματικά κράτη αδυνατούσαν να ανταπεξέλθουν με την ενίσχυση τους – σε αντίθεση με τη Γερμανία, η οποία διέθεσε τεράστια ποσά στη διάσωση των τραπεζών της (Πίνακας Ι), χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι έχουν διαφύγει από τον κίνδυνο. Ευτυχώς η καταστροφή «αποφεύχθηκε», με τη βοήθεια της ΕΚΤ – η οποία ενίσχυσε αρκετές τράπεζες, με διάφορους τρόπους.
ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Ποσά διάσωσης τραπεζών από τη Γερμανία, σε δις €
| Τράπεζα |
Ποσόν |
| Ομοσπονδιακές τράπεζες (Landesbanken) |
21,00 |
| Commerzbank |
18,00 |
| Hypo Real Estate |
10,00 |
Πηγή: Spiegel
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
Τέλος, παρά το ότι η Γερμανία είχε ανακοινώσει στους Πολίτες της πως θα συγκέντρωνε από τις τράπεζες της ετήσια το ποσόν του 1 δις € για τη δημιουργία ενός εγγυητικού κεφαλαίου (restructuring capital), αντί, για παράδειγμα, να λάβει το προϋπολογιζόμενο ποσόν των 500 εκ € από την Deutsche Bank, εισέπραξε μόλις 73 εκ. € (εις βάρος φυσικά των φορολογουμένων της).
.
Η EFG EUROBANK
Χρησιμοποιώντας τη Eurobank τυχαία σαν παράδειγμα, σε σχέση με τη χώρα μας, θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε περιληπτικά τον Ισολογισμό της, υπό την έννοια του άρθρου – επιφυλασσόμενοι προφανώς για τυχόν λάθη και παραλείψεις μας.
Στα πλαίσια αυτά, ο Πίνακας ΙI συμπεριλαμβάνει τα μεγέθη δύο αυστριακών τραπεζών, εκ των οποίων η δεύτερη (Raiffeisen) συνεργάζεται με τη Eurobank στην Πολωνία (η Raiffeisen θα εξαγοράσει το 70% της Polbank–EFG έναντι 490 εκ. και στη συνέχεια οι δύο τράπεζες θα ενοποιήσουν τις δραστηριότητες τους στην Πολωνία – όπου η EFG Eurobank θα ελέγχει το 13% της ενιαίας τράπεζας που θα δημιουργηθεί).
ΠΙΝΑΚΑΣ ΙI: Δείκτες 2009 σε εκ. €
| Δείκτες |
ERSTE BANK |
RAIFFEISEN |
EUROBANK |
| Κέρδη μετά φόρων |
976 |
287 |
362 |
| Σύνολο Υποχρεώσεων |
189.001 |
69.275 |
77.955 |
| Σύνολο Ισολογισμού |
201.710 |
76.275 |
84.269 |
| Ίδια Κεφάλαια |
13.585 |
6.002 |
6.314 |
| Τιμή μετοχής (14.5.11) |
33,72 |
37,21 |
3,33 |
| Χρηματιστηριακή αξία |
12.752 |
7.274 |
1.794 |
| Ίδια Κεφάλαια/Ισολογισμό |
6,30 |
7,87 |
7,24 |
| Προσωπικό |
50.488 |
56.530 |
./. |
| Κόστος προσωπικού |
2.227 |
1.054 |
./. |
| Τζίρος ανά άτομο (χιλ.) |
109.376 |
47.010 |
./. |
Πηγή: Finanzen – Ενοποιημένος ισολογισμός Eurobank
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
Σημείωση: Επιλέξαμε την Αυστρία επειδή είναι αντιστοίχου σχεδόν μεγέθους χώρα με την Ελλάδα, ενώ οι τράπεζες της είναι ανάλογα εκτεθειμένες στην Α. Ευρώπη – η οποία αντιμετωπίζει τεράστια οικονομικά προβλήματα.
Όπως φαίνεται από τον Πίνακα ΙI, η Eurobank είχε υψηλότερα κέρδη από την αυστριακή Raiffeisen το 2009 – ενώ με ελαφρά περισσότερα Ίδια Κεφάλαια τόσο ο Ισολογισμός, όσο και οι συνολικές υποχρεώσεις της, ήταν αυξημένες («μόχλευση» στο 13,81 – γεγονός που σημαίνει ότι επενδύει σχεδόν 14 φορές τα ίδια κεφάλαια της, έναντι 12,70 φορές της Raiffeisen και 15,87 της ErsteBank).
Εν τούτοις, η χρηματιστηριακή αξία της είναι πολύ πιο χαμηλή, διαμορφωμένη στο 28,41% του συνόλου των Ιδίων Κεφαλαίων της (P/BV 0,28) του 2009 – έναντι 121,2% της Raiffeisen και 93,87% της Erste Bank. Δηλαδή, μπορεί κανείς να αγοράσει ολόκληρη την τράπεζα, μόλις με 1,8 δις €, παρά το ότι οι μέτοχοί της έχουν πληρώσει περί τα 6 δις € – συμπεριλαμβανομένων των αποθεματικών (P/E μετά φόρων, κεφαλαιοποίηση δια κέρδη καλύτερα, στο 15,87 – «δείκτης» που σημαίνει ότι θα μπορούσε να εξαγορασθεί η τράπεζα, με τα κέρδη της περίπου 16 ετών). Με βάση τώρα τη λογιστική της αξία, η τιμή μετοχής της όφειλε το 2009 να είναι περί τα 11,70 € (book value)
Επομένως, θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε ότι πρόκειται για μία συγκριτικά μεγάλη ευκαιρία αγοράς, εάν δεν είμαστε πεπεισμένοι ότι η «κοινή γνώμη» σπάνια κάνει λάθη – ιδίως στα χρηματιστήρια, όπου η εκάστοτε «γνώμη» πληρώνεται μετρητοίς. Ο Πίνακας ΙΙΙ που ακολουθεί παρουσιάζει κάποια μεγέθη της Eurobank, τα οποία προέρχονται από την ενημερωτική της έκθεση, για τη χρήση 2010 (πάντοτε επιφυλασσόμενοι για τυχόν λάθη μας):
ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙΙ: Βασικά οικονομικά μεγέθη του ομίλου της Eurobank, σε εκ. €
| Οικονομικά Μεγέθη |
2010 |
2009 |
Μεταβολή |
| Καθαρά έσοδα από τόκους |
2.254 |
2.341 |
-3,7% |
| Καθαρά έσοδα προμηθειών |
474 |
496 |
-4,4% |
| Συνολικά λειτουργικά έσοδα |
2.924 |
3.040 |
-3,8% |
| Συνολικές λειτουργικές δαπάνες |
1.426 |
1.471 |
-3,0% |
| Καθαρά έσοδα προ προβλέψεων |
1.498 |
1.569 |
-4,5% |
| Προβλέψεις για πιστ. Κινδύνους |
1.362 |
1.178 |
15,7% |
| Καθαρά Κέρδη μετά φόρων* |
113 |
362 |
-68,7% |
| Σύνολο χορηγήσεων |
58.500 |
57.500 |
1,7% |
| Σύνολο καταθέσεων |
44.400 |
46.800 |
-5,1% |
| Μη εξυπηρετούμενα δάνεια |
7,7% |
5,2% |
48,0% |
| Δάνεια σε καθυστέρηση >90 ημ. |
9,6% |
6,7% |
43,0% |
| Προβλέψεις προς δάνεια |
2,43% |
2,11% |
15,0% |
| Στεγαστικά Δάνεια |
17.100 |
15.300 |
11,9% |
| Καταναλωτικά Δάνεια |
8.900 |
10.300 |
-14,0% |
| Επιχειρηματικά δάνεια |
32.500 |
31.900 |
1,9% |
* Προ της έκτακτης φορολογικής εισφοράς
Πηγή: Eurobank
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
Από τον Πίνακα ΙΙΙ διαπιστώνουμε ότι, ορισμένοι δείκτες του ομίλου (έσοδα κλπ.) «υποχωρούν». Επόμενο συμπέρασμα μας είναι ότι τα συνολικά έσοδα του ομίλου είναι σχεδόν στο 50% των Ιδίων Κεφαλαίων – γεγονός που σημαίνει ότι, «τοκίζει» κατά κάποιον τρόπο τα δικά του χρήματα με περίπου 50% ετήσιο επιτόκιο (άρθρο μας). Φαίνεται επίσης ολοκάθαρα ότι, οι χορηγήσεις είναι σημαντικά υψηλότερες των καταθέσεων, οπότε τεκμηριώνεται ακόμη μία φορά πως τα δάνεια δεν έχουν άμεση σχέση με τις αποταμιεύσεις.
Σε κάθε περίπτωση οι χορηγήσεις αυξήθηκαν – παρά τους «ισχυρισμούς» ότι, οι τράπεζες έχουν σταματήσει την παροχή δανείων (αν και αυτό οφείλεται κυρίως στα στεγαστικά δάνεια). Οι καταθέσεις όμως μειώθηκαν αρκετά, όπως παρατηρείται ότι συμβαίνει γενικότερα – ιδιαίτερα λόγω του ότι οι ξένες τράπεζες, οι οποίες δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, συζητείται πως προσφέρουν στους Έλληνες πελάτες τους τη δυνατότητα διατήρησης δύο λογαριασμών (α) εντός Ελλάδας, με επιτόκια της τάξης του 4% και (β) εκτός Ελλάδας (σε χώρες της Ευρωζώνης) με επιτόκιο γύρω στο 1% (!).
Περαιτέρω, αυτό που, κατά την υποκειμενική μας άποψη έχει μεγαλύτερη σημασία, είναι ο «δημιουργικός» τρόπος διαμόρφωσης της κερδοφορίας των τραπεζών. Εάν λοιπόν οι προβλέψεις πιστωτικών κινδύνων (τα δάνεια δηλαδή που ενδεχομένως δεν θα εισπραχθούν, λόγω πιθανής αδυναμίας αποπληρωμής των πελατών της Eurobank), δεν τοποθετούνταν στο 2,43% των συνολικών χορηγήσεων αλλά, για παράδειγμα, στο 4,43% (2,59 δις €), τότε η τράπεζα θα εμφάνιζε ζημίες αντί για κέρδη – ύψους περί το 1 δις €. Η κερδοφορία λοιπόν των τραπεζών διαμορφώνεται «ελεύθερα», με τη βοήθεια του δείκτη των επισφαλειών που εκάστοτε επιλέγεται (κάτι που μάλλον δεν ισχύει σε τέτοιο βαθμό για τις υπόλοιπες επιχειρήσεις).
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, σε περιόδους έντονης οικονομικής ανάπτυξης, οι τράπεζες εμφανίζουν υψηλότερα κέρδη στους Ισολογισμούς τους, απλά και μόνο μειώνοντας τις «συσσωρευμένες» επισφάλειες τους – αντίθετα, σε περιόδους υφέσεων, τα κέρδη τους περιορίζονται («αποφεύγουν» συνήθως τις ζημίες), με την ταυτόχρονη συσσώρευση επισφαλειών.
Περαιτέρω τα στεγαστικά δάνεια της Eurobank, τα οποία πιθανολογούμε ότι συνεχίζουν να «τιτλοποιούνται», καθώς επίσης να πωλούνται σε ξένους «επενδυτές» από τις Ελληνικές τράπεζες, αυξήθηκαν – ενώ τα καταναλωτικά περιορίσθηκαν και τα επιχειρηματικά διατηρήθηκαν σχετικά σταθερά. Προβλέψεις «απομείωσης» της αξίας των ομολόγων του ελληνικού δημοσίου δεν φαίνεται να υπάρχουν, ενώ δεν γνωρίζουμε πως ακριβώς αποτιμώνται οι πάσης φύσεως εγγυήσεις των δανείων – σε μία εποχή που η πτώση της αξίας των ακινήτων και λοιπών στοιχείων του «ενεργητικού» της χώρας μας είναι δεδομένη, αφού συνήθως οι αξίες ακολουθούν τις αμοιβές των εργαζομένων.
Σε κάθε περίπτωση, τουλάχιστον με κριτήριο την τρομακτική αύξηση της ανεργίας στο 15,9% που καταγράφηκε πρόσφατα, οι επισφάλειες των τραπεζών θα αυξηθούν πολύ περισσότερο, από όσο οι ίδιες προβλέπουν, εύχονται ή θέλουν να πιστεύουν. Η ίδια η χρηματιστηριακή αγορά πάντως, όπως συμπεραίνουμε ελεύθερα από την αξία της Eurobank (29,44% των Ιδίων Κεφαλαίων της του 2010, τα οποία μειώθηκαν κατά 200 εκ. περίπου, στα 6.094 εκ. €), τις αποτιμά για τη συγκεκριμένη τράπεζα στα 4,3 δις € (χρηματιστηριακή αξία, πλην τα Ίδια Κεφάλαια).
